วัยทองชาย-หญิง: เช็กอาการและวิธีดูแลสุขภาพ

• วัยทองคือช่วงการเปลี่ยนแปลงตามธรรมชาติของร่างกาย เมื่อระดับฮอร์โมนเพศลดลง ส่งผลต่อร่างกาย อารมณ์ และการทำงานของหลายระบบ พบได้ทั้งผู้หญิงและผู้ชาย เป็นระยะเปลี่ยนผ่านที่ต้องดูแลสุขภาพอย่างใกล้ชิด
• ปัญหาสุขภาพระยะยาวจากวัยทองเสี่ยงโรคเรื้อรังหลายโรค เช่น โรคกระดูกพรุน โรคหัวใจและหลอดเลือด เบาหวาน ภาวะซึมเศร้า และความจำถดถอย การตรวจสุขภาพและปรับพฤติกรรมช่วยลดความเสี่ยงได้
• ฮอร์โมนทดแทน (Hormone Replacement Therapy – HRT) คือการใช้ฮอร์โมนเพื่อชดเชยระดับที่ลดลงในร่างกาย ช่วยบรรเทาอาการวัยทอง เช่น ร้อนวูบวาบ ช่องคลอดแห้ง หรือสมรรถภาพลดลง โดยต้องอยู่ภายใต้การดูแลของแพทย์เฉพาะทางเพื่อความปลอดภัย

เมื่ออายุเริ่มแตะหลัก 40 หลายคนอาจเริ่มรู้สึกว่าร่างกายไม่เหมือนเดิม นอนไม่ค่อยหลับ หงุดหงิดง่าย เหงื่อออกกลางคืน หรือแม้แต่ความจำสั้นลงแบบไม่รู้ตัว สิ่งเหล่านี้อาจไม่ใช่แค่ความเหนื่อยล้า แต่เป็น “สัญญาณเตือนของอาการวัยทอง” ที่กำลังมาเยือน วัยทองไม่ใช่โรค แต่เป็นช่วงเปลี่ยนผ่านตามธรรมชาติของฮอร์โมน ที่ส่งผลต่อทั้งร่างกายและอารมณ์ หากเข้าใจและดูแลตัวเองอย่างถูกวิธี ก็สามารถผ่านช่วงนี้ไปได้อย่างสมดุล มีสุขภาพแข็งแรง และใช้ชีวิตได้อย่างมั่นใจอีกครั้ง

วัยทองคืออะไร?

วัยทอง (Menopause/Andropause) คือช่วงการเปลี่ยนแปลงของร่างกายที่เกิดขึ้นเมื่อระดับฮอร์โมนเพศเริ่มลดลงตามธรรมชาติ ส่งผลให้ระบบสืบพันธุ์และการทำงานของหลายอวัยวะเปลี่ยนไป พบได้ทั้งในเพศหญิงและเพศชาย ไม่ใช่โรคแต่เป็น “ระยะเปลี่ยนผ่านของวัย” ที่ต้องดูแลสุขภาพมากขึ้น

ในผู้หญิง อายุเฉลี่ยของผู้หญิงที่เข้าสู่วัยทองอยู่ประมาณ 45-55 ปี วัยทองสัมพันธ์กับการลดลงของฮอร์โมนเอสโตรเจน เมื่อรังไข่ทำงานน้อยลง จนประจำเดือนเริ่มมาไม่สม่ำเสมอและค่อยๆ หยุดลงอย่างถาวร

ในผู้ชาย มักเริ่มตั้งแต่อายุ 40 ปีขึ้นไปวัยทองเรียกว่า Andropause เกิดจากระดับฮอร์โมนเทสโทสเทอโรนที่ลดลงอย่างค่อยเป็นค่อยไป

วัยทองจึงเป็นช่วงเวลาที่ควรได้รับการประเมินสุขภาพอย่างสม่ำเสมอ เพื่อจัดการอาการที่อาจกระทบต่อคุณภาพชีวิต พร้อมวางแผนดูแลทั้งร่างกายและจิตใจอย่างเหมาะสม โดยมีแพทย์เฉพาะทางคอยดูแลอย่างใกล้ชิด

อาการวัยทองในผู้หญิง

อาการวัยทองผู้หญิงมีตั้งแต่อาการเล็กน้อยถึงรุนแรงจนกระทบคุณภาพชีวิต การทำความเข้าใจสัญญาณเหล่านี้ช่วยให้ดูแลตัวเองได้อย่างเหมาะสม

อาการทางร่างกาย

• ประจำเดือนมาไม่ปกติ มาช้าหรือเร็วกว่าปกติ และค่อยๆ ลดลงจนหมดไปในที่สุด
• ร้อนวูบวาบ เหงื่อออกตอนกลางคืน (Hot Flashes) อาการยอดฮิตของวัยทอง เกิดจากความไม่สมดุลของฮอร์โมน
• นอนไม่หลับ เหนื่อยง่าย เกิดจากความแปรปรวนของฮอร์โมนและภาวะวิตกกังวล
• ช่องคลอดแห้ง เจ็บขณะมีเพศสัมพันธ์ เพราะฮอร์โมนเอสโตรเจนลดลง ทำให้เยื่อบุช่องคลอดบางและแห้ง
• ผิวแห้ง ผมร่วงง่าย เล็บเปราะ การเปลี่ยนแปลงของฮอร์โมนส่งผลต่อความชุ่มชื้นของผิว
• ปวดเมื่อยกล้ามเนื้อ หรือข้อต่างๆ ฮอร์โมนเอสโตรเจนมีบทบาทในการดูแลกระดูกและข้อ
• น้ำหนักขึ้นง่าย โดยเฉพาะรอบเอว ระบบเผาผลาญพลังงานลดลง

อาการทางอารมณ์และจิตใจ

• หงุดหงิดง่าย อารมณ์แปรปรวน ฮอร์โมนที่เปลี่ยนแปลงกระทบต่อสมองและอารมณ์
• รู้สึกเศร้าหรือซึมเศร้า แม้ไม่มีเหตุการณ์กระตุ้นชัดเจน
• ขาดความมั่นใจในตัวเอง เกิดจากการเปลี่ยนแปลงทางกายภาพและฮอร์โมน
• สมาธิสั้น หรือหลงลืมง่าย ภาวะ Foggy Brain เป็นอีกอาการที่พบได้บ่อยในวัยทอง

Checklist! สัญญาณเตือนอาการวัยทองผู้หญิง

ร่างกายของผู้หญิงจะส่งสัญญาณหลายอย่างให้รู้ว่ากำลังก้าวเข้าสู่ช่วงวัยทอง การสังเกตตัวเองเป็นประจำจะช่วยให้รับมือได้เร็วขึ้น ไปเช็กลิสต์แบบเร็วๆ กันว่าอาการเข้าข่ายวัยทองเป็นอย่างไร!

1. ประจำเดือนมาครั้งสุดท้ายหรือเริ่มไม่สม่ำเสมอ
2. ร้อนวูบวาบ เหงื่อออกกลางคืนบ่อย
3. นอนไม่หลับหรือหลับไม่สนิท
4. อารมณ์แปรปรวน วิตกกังวล หรือซึมเศร้า
5. ช่องคลอดแห้ง เจ็บเวลามีเพศสัมพันธ์
6. น้ำหนักขึ้นง่าย ผิวแห้ง ผมร่วง
7. มีอาการปัสสาวะบ่อย หรือกลั้นปัสสาวะไม่อยู่

หากมีอาการ 2-3 ข้อขึ้นไป อาจเข้าข่ายวัยทอง ควรปรึกษาแพทย์เพื่อตรวจระดับฮอร์โมนและแนวทางดูแลที่เหมาะสม

อาการวัยทองในผู้ชาย

ผู้ชายอาจไม่รู้ตัวว่ากำลังเข้าสู่ภาวะวัยทอง การทำความเข้าใจสัญญาณเหล่านี้ช่วยให้ดูแลตัวเองได้อย่างเหมาะสม

อาการทางร่างกาย

• อ่อนเพลีย เหนื่อยง่าย พลังงานในร่างกายลดลง รู้สึกหมดแรงแม้ทำกิจกรรมเดิมที่เคยทำได้สบาย
• กล้ามเนื้อลดลง ไขมันสะสมมากขึ้น โดยเฉพาะบริเวณหน้าท้อง รูปร่างเปลี่ยน
• นอนไม่หลับ หรือหลับไม่สนิท เกิดจากความไม่สมดุลของฮอร์โมนและความเครียด
• เหงื่อออกมาก โดยเฉพาะตอนกลางคืน คล้ายอาการร้อนวูบวาบในผู้หญิง
• ผิวแห้ง ผมร่วงง่าย ฮอร์โมนเทสโทสเตอโรนลดลงมีผลต่อสุขภาพผิวและเส้นผม

อาการทางอารมณ์และจิตใจ

• อารมณ์แปรปรวน หงุดหงิดง่าย ฮอร์โมนเพศชายมีผลต่อสารเคมีในสมอง
• ซึมเศร้า ขาดแรงจูงใจ รู้สึกเบื่อ ไม่ค่อยกระตือรือร้น
• ขาดความมั่นใจในตัวเอง โดยเฉพาะในเรื่องสมรรถภาพทางเพศ
• สมาธิสั้น หรือหลงลืมบ่อย เจอบ่อยขึ้นเมื่อระดับฮอร์โมนลดต่ำกว่าเกณฑ์ 

อาการที่เกี่ยวกับสมรรถภาพทางเพศ

• ความต้องการทางเพศลดลง (Libido ต่ำ) เนื่องจากฮอร์โมนเทสโทสเตอโรนลดลง
• การแข็งตัวไม่ดีเหมือนเดิม อาจแข็งตัวไม่เต็มที่หรือใช้เวลานาน
• การหลั่งเร็ว หรืออารมณ์ทางเพศไม่ต่อเนื่อง ส่งผลต่อความมั่นใจและความสัมพันธ์

Checklist! สัญญาณเตือนอาการวัยทองผู้ชาย

ผู้ชายจำนวนไม่น้อยอาจเผชิญอาการวัยทองชาย ซึ่งค่อยๆ เกิดขึ้นแบบไม่ทันรู้ตัว การสังเกตสัญญาณร่างกายเป็นประจำจะช่วยให้รับมือได้เร็วขึ้น มาดูกันแบบเร็วๆ ว่าอาการเข้าข่ายวัยทองมีอะไรบ้าง!

1. รู้สึกเหนื่อยง่าย หรือมีกำลังน้อยลง
2. กล้ามเนื้อลดลง แต่ไขมันเพิ่มขึ้น
3. อารมณ์แปรปรวน หงุดหงิดง่าย หรือซึมเศร้า
4. สมรรถภาพทางเพศลดลง
5. นอนไม่หลับ หลับไม่สนิท
6. ความจำหรือสมาธิลดลง
7. ร้อนวูบวาบ เหงื่อออกกลางคืน (บางราย)

หากมีอาการ 2-3 ข้อขึ้นไป อาจเข้าข่ายวัยทอง ควรปรึกษาแพทย์เพื่อตรวจระดับฮอร์โมนและแนวทางดูแลที่เหมาะสม

ปัญหาสุขภาพระยะยาวที่ควรระวังในวัยทอง

เมื่อเข้าสู่วัยทอง ร่างกายจะต้องเผชิญการเปลี่ยนแปลงของฮอร์โมนที่ส่งผลต่อหลายระบบ หากไม่ได้ดูแลอย่างเหมาะสม ความเสี่ยงต่อโรคเรื้อรังอาจเพิ่มขึ้นโดยไม่ทันตั้งตัว

1. โรคกระดูกพรุน (Osteoporosis) ระดับฮอร์โมนเพศที่ลดลงทำให้ความหนาแน่นของกระดูกลดลง ส่งผลให้กระดูกเปราะและหักง่าย โดยเฉพาะผู้หญิงหลังหมดประจำเดือน
2. โรคหัวใจและหลอดเลือด (Cardiovascular Disease) ฮอร์โมนลดลงทำให้ไขมันในเลือดผิดปกติ ความดันสูงขึ้น และเสี่ยงต่อหลอดเลือดตีบมากขึ้น ทั้งในผู้หญิงและผู้ชาย
3. เบาหวานและความดันโลหิตสูง ระบบเผาผลาญทำงานช้าลง อินซูลินไวต่อกลูโคสน้อยลง จึงเสี่ยงภาวะน้ำตาลในเลือดสูงและความดันโลหิตสูง
4. โรคสมองเสื่อม และภาวะความจำถดถอย (Dementia / Cognitive Decline) ฮอร์โมนมีบทบาทต่อสมอง เมื่อฮอร์โมนลดลงอาจส่งผลให้ความจำลดลง คิดช้าลง หรือเสี่ยงโรคอัลไซเมอร์มากขึ้น
5. ภาวะซึมเศร้าและวิตกกังวล ความผันผวนของฮอร์โมนส่งผลต่อสารเคมีในสมอง ทำให้บางคนอารมณ์แปรปรวน วิตกกังวล หรือซึมเศร้า
6. ภาวะเมตาบอลิกซินโดรม (Metabolic Syndrome) ภาวะนี้รวมความผิดปกติหลายอย่าง เช่น ไขมันสูง ความดันสูง น้ำตาลสูง และรอบเอวเพิ่มขึ้น ซึ่งเป็นปัจจัยเสี่ยงสำคัญของโรคหัวใจและเบาหวาน

วิธีรักษาวัยทองด้วยการปรับฮอร์โมนเฉพาะบุคคล

การรักษาด้วยการปรับฮอร์โมนเฉพาะบุคคลเป็นหนึ่งในวิธีที่ช่วยบรรเทาอาการได้ แต่ไม่ใช่การรักษาที่เหมาะสำหรับทุกคน เพราะต้องประเมินจากอาการ สุขภาพโดยรวม และความเสี่ยงรายบุคคลก่อนเสมอ แต่ต้องอยู่ภายใต้การดูแลของแพทย์เฉพาะทาง เพราะฮอร์โมนคือสิ่งที่ละเอียดอ่อนและอาจมีผลข้างเคียงหากใช้ไม่ถูกวิธี

การปรับฮอร์โมนสำหรับผู้หญิง

การรักษาวัยทองในผู้หญิงมักใช้ฮอร์โมนทดแทน HRT (Hormone Replacement Therapy) เพื่อชดเชยฮอร์โมนเอสโตรเจนที่ลดลงตามอายุ โดยแพทย์อาจให้เอสโตรเจนเดี่ยว หรือ เอสโตรเจนร่วมกับโปรเจสเตอโรน ขึ้นกับว่าผู้ป่วยยังมีมดลูกอยู่หรือไม่

ฮอร์โมนทดแทนเหมาะจะใช้ในผู้ที่มีอาการ เช่น

• ร้อนวูบวาบ เหงื่อออกกลางคืน
• นอนไม่หลับ อารมณ์แปรปรวน
• ช่องคลอดแห้ง เจ็บขณะมีเพศสัมพันธ์
• ปวดเมื่อย ข้อเสื่อม หรือกระดูกพรุนเริ่มต้น

แพทย์จะพิจารณาใช้ HRT เพื่อบรรเทาอาการและชะลอภาวะกระดูกพรุน โดยเฉพาะผู้หญิงอายุต่ำกว่า 60 ปี และอยู่ในช่วง 10 ปีแรกหลังหมดประจำเดือน ซึ่งถือว่า “ตอบสนองดีและมีความเสี่ยงต่ำกว่า”

การเลือกใช้ฮอร์โมนจำเป็นต้องประเมินปัจจัยเสี่ยงส่วนบุคคล เช่น ประวัติมะเร็งเต้านม ลิ่มเลือดอุดตัน หรือโรคหลอดเลือดหัวใจ ผู้หญิงควรได้รับการตรวจร่างกายก่อนเริ่ม และติดตามอาการอย่างสม่ำเสมอเพื่อความปลอดภัยสูงสุด

การปรับฮอร์โมนสำหรับผู้ชาย

ในผู้ชายวัยทองหรือภาวะเทสโทสเตอโรนต่ำ แพทย์อาจพิจารณาใช้ฮอร์โมนทดแทนเทสโทสเตอโรน TRT (Testosterone Replacement Therapy) เพื่อแก้ไขอาการที่เกิดจากฮอร์โมนเพศชายลดลง

ฮอร์โมนทดแทนเหมาะจะใช้ในผู้ที่มีอาการ เช่น

• อ่อนเพลียเรื้อรัง
• กล้ามเนื้อลดลง ไขมันเพิ่ม
• สมรรถภาพทางเพศลดลง
• นอนไม่หลับ หรืออารมณ์แปรปรวน

ฮอร์โมนทดแทนเทสโทสเตอโรนจะช่วยเพิ่มพลังงาน เพิ่มกล้ามเนื้อ ปรับสมดุลอารมณ์ และช่วยฟื้นฟูความมั่นใจด้านสมรรถภาพ

อย่างไรก็ตามก่อนเริ่มรักษา แพทย์จะตรวจเลือด วัดระดับฮอร์โมน ตรวจสุขภาพต่อมลูกหมาก และประเมินความเสี่ยงโรคหัวใจ เนื่องจากฮอร์โมนเพศชายอาจส่งผลต่อความดันโลหิต เม็ดเลือดแดง และการทำงานของหัวใจ การติดตามผลเป็นประจำจึงเป็นสิ่งสำคัญเพื่อให้การรักษามีประสิทธิภาพและปลอดภัยที่สุด

ข้อควรระวัง: การปรับฮอร์โมนควรอยู่ภายใต้การดูแลของแพทย์ ตรวจประวัติสุขภาพและความเสี่ยงต่อโรคหัวใจ มะเร็ง หรือโรคอื่นๆ เพราะการใช้ฮอร์โมนไม่เหมาะกับทุกคน ต้องปรับตามสภาพร่างกายของแต่ละบุคคล

แนวทางดูแลตัวเองเบื้องต้นในวัยทอง

การดูแลตัวเองให้สมดุลทั้งร่างกาย จิตใจจะช่วยให้ผ่านช่วงวัยทองได้อย่างแข็งแรงและมีคุณภาพชีวิตที่ดีขึ้น นี่คือหลักการดูแลง่ายๆ ที่ทุกคนในวัยทองควรให้ความสำคัญ

• ดูแลเรื่องอาหารการกิน เลือกอาหารที่ดีต่อหัวใจและกระดูก เช่น ผัก ผลไม้ ธัญพืชไม่ขัดสี โปรตีนไขมันต่ำ และแหล่งแคลเซียม วิตามินดี หลีกเลี่ยงของหวานจัด เค็มจัด และไขมันทรานส์
• ออกกำลังกายสม่ำเสมอ ช่วยเพิ่มความแข็งแรงของกระดูกและกล้ามเนื้อ ปรับสมดุลอารมณ์ และควบคุมน้ำหนักได้ดี เช่น คาร์ดิโอ เวทเทรนนิ่ง และการยืดเหยียด
• ดูแลสุขภาพจิตใจและความสัมพันธ์ ฮอร์โมนที่แปรปรวนอาจทำให้อารมณ์แปรปรวน หงุดหงิดง่าย หรือเครียดมากขึ้น ควรฝึกผ่อนคลาย เช่น หายใจลึกๆ นั่งสมาธิ 
• ตรวจสุขภาพประจำปี วัยทองคือช่วงที่โรคเรื้อรังหลายอย่างเริ่มปรากฏ การตรวจสุขภาพอย่างสม่ำเสมอช่วยให้พบความผิดปกติเร็วและรักษาได้ทันเวลา
• ดูแลสุขภาพทางเพศอย่างเหมาะสม ผู้หญิงอาจมีอาการช่องคลอดแห้ง แสบ หรือเจ็บระหว่างมีเพศสัมพันธ์ ส่วนผู้ชายอาจมีสมรรถภาพทางเพศลดลง การดูแลสุขอนามัย การพูดคุยกับคู่ และการพบแพทย์เพื่อรับคำแนะนำสามารถช่วยให้ชีวิตคู่มีคุณภาพดีขึ้น
• พิจารณาการรักษาด้วยฮอร์โมนทดแทน เช่น HRT (Hormone Replacement Therapy) สำหรับผู้หญิง และ Testosterone Therapy สำหรับผู้ชาย ควรอยู่ภายใต้การดูแลของแพทย์อย่างใกล้ชิดเพราะอาจมีผลข้างเคียง
• ทางเลือกอื่น ได้แก่ วิตามิน อาหารเสริม หรือยาที่ช่วยปรับอารมณ์และการนอนหลับ ซึ่งควรใช้ตามคำแนะนำผู้เชี่ยวชาญเช่นกัน

ตรวจอาการวัยทอง ระดับฮอร์โมน ที่โรงพยาบาลวิภาวดี

การตรวจอาการวัยทองและระดับฮอร์โมนที่โรงพยาบาลวิภาวดี จะช่วยประเมินการเปลี่ยนแปลงของฮอร์โมนในร่างกายอย่างแม่นยำ โดยเฉพาะในผู้ที่เริ่มมีอาการสงสัยเข้าสู่วัยทอง เช่น ร้อนวูบวาบ เหนื่อยง่าย อารมณ์แปรปรวน หรือประจำเดือนมาไม่สม่ำเสมอ หากเริ่มมีอาการที่สงสัยเข้าสู่วัยทอง สามารถเข้ารับการตรวจประเมินอาการเบื้องต้น เจาะเลือดตรวจระดับฮอร์โมน พร้อมแนะนำแนวทางการดูแล เช่น ปรับพฤติกรรม อาหาร การออกกำลังกาย หรือพิจารณาการรักษาด้วยฮอร์โมนทดแทน (ตามความเหมาะสมแต่ละบุคคล) พร้อมบริการปรึกษาแพทย์ เพื่อดูแลสุขภาพอย่างรอบด้านตั้งแต่ระยะเริ่มต้น

สรุป

วัยทองไม่ใช่โรคแต่เป็นช่วงเปลี่ยนผ่านตามธรรมชาติของร่างกายที่ทุกคนต้องเจอ ทั้งผู้หญิงและผู้ชาย เมื่อระดับฮอร์โมนเริ่มลดลง ร่างกายและอารมณ์อาจแปรปรวนได้บ้าง การทำความเข้าใจอาการและดูแลตัวเองอย่างเหมาะสมจึงเป็นสิ่งสำคัญ ทั้งเรื่องอาหาร การออกกำลังกาย และการตรวจสุขภาพประจำปี หากมีอาการเข้าข่ายวัยทอง เช่น เหนื่อยง่าย อารมณ์แปรปรวน หรือร้อนวูบวาบ ควรเข้ารับการประเมินระดับฮอร์โมนกับแพทย์เฉพาะทาง เพื่อวางแผนการดูแลที่ปลอดภัยและเหมาะสมกับแต่ละบุคคล

เพื่อช่วยปรับสมดุลฮอร์โมน บรรเทาอาการไม่สบายตัว และวางแผนการดูแลสุขภาพแบบเฉพาะบุคคล ให้คุณก้าวผ่านช่วงวัยทองได้อย่างมั่นใจ แข็งแรง ตรวจตรวจฮอร์โมนวัยทองได้ที่โรงพยาบาลวิภาวดีพร้อมให้คำแนะนำอย่างใกล้ชิด เพื่อให้คุณก้าวผ่านช่วงวัยทองได้อย่างมั่นใจและมีคุณภาพชีวิตที่ดีในทุกวัน