ไบโพลาร์

• ไบโพลาร์คือภาวะอารมณ์สองขั้วที่มีลักษณะความผิดปกติของอารมณ์ โดยผู้ป่วยจะมีอารมณ์เปลี่ยนแปลงไปมาระหว่างช่วงอารมณ์ดีเกินปกติกับช่วงซึมเศร้าอย่างชัดเจน แต่อาจจะมีอารมณ์ปกติแทรกอยู่เป็นระยะ
• อาการโรคไบโพลาร์เบื้องต้นสามารถแบ่งเป็นช่วงอารมณ์ดีผิดปกติ มักมีอาการพูดมากพูดเร็ว มีพลังงานล้นเหลือ นอนน้อยไม่ยอมหลับ ส่วนช่วงซึมเศร้าจะมีอาการรู้สึกเศร้า หดหู่ หมดกำลังใจ คิดช้า สมาธิสั้น ขาดความสนใจไม่อยากทำกิจกรรมใดๆ
• ไบโพลาร์เกิดจากหลายสาเหตุด้วยกัน คือความผิดปกติของสารสื่อประสาท จากพันธุกรรม ความเจ็บปวดทางจิตใจ ความผิดปกติทางร่างกาย และจากการใช้ชีวิตประจำวัน
• การรักษาไบโพลาร์ถึงแม้จะไม่ทำให้หายขาดได้ แต่สามารถทำให้อาการทุเลาลง ใช้ชีวิตได้ตามปกติ และมีหลายวิธีรักษาด้วยกัน เช่น การรักษาด้วยยา ทำจิตบำบัด ใช้ครอบครัว ปรับพฤติกรรม

ไบโพลาร์คือโรคทางจิตเวชที่ส่งผลกระทบต่อการใช้ชีวิตประจำวัน อันเนื่องมาจากความผิดปกติของสารเคมีในสมอง หรือเกิดจากพันธุกรรม หรือสาเหตุอื่นๆ ที่ควรทำความเข้าใจอาการและการรักษาอย่างตรงจุด บทความนี้จะมาทำความเข้าใจกับไบโพลาร์หรืออารมณ์สองขั้ว และเคล็ดลับการใช้ชีวิตร่วมกันอย่างราบรื่น เพื่อสร้างความเข้าใจที่ถูกต้องอันดีเกี่ยวกับโรคนี้

โรคทางจิตเวช ‘ไบโพลาร์’ คืออะไร?

ไบโพลาร์หรือโรคอารมณ์สองขั้ว (Bipolar Disorder) คือโรคทางจิตเวชที่มีลักษณะความผิดปกติของอารมณ์ โดยผู้ป่วยจะมีอารมณ์เปลี่ยนแปลงไปมาระหว่างสองขั้วอย่างชัดเจน ได้แก่ ช่วงอารมณ์ดีหรือคึกคักผิดปกติ (Mania) และช่วงซึมเศร้า (Depression) ซึ่งอารมณ์ทั้งสองขั้วนี้อาจเกิดขึ้นสลับกัน หรือมีช่วงอารมณ์ปกติแทรกอยู่เป็นระยะ

โดยทั่วไปคนจะมีอารมณ์ขึ้นลงในแต่ละวันเป็นเรื่องปกติ และสามารถกลับมาอยู่ในสภาวะปกติได้แต่สำหรับผู้ที่เป็นไบโพลาร์ อารมณ์จะเปลี่ยนแปลงอย่างรุนแรงและยาวนานคือมีอารมณ์ดีหรือซึมเศร้าติดต่อกันเป็นสัปดาห์หรือเป็นเดือน โดยไม่สามารถควบคุมหรือกลับสู่อารมณ์ปกติได้ จนส่งผลกระทบต่อการใช้ชีวิตประจำวัน การทำงาน ความสัมพันธ์กับครอบครัวและผู้อื่น

สังเกตอาการโรคไบโพลาร์เบื้องต้น

วิธีสังเกตอาการไบโพลาร์เบื้องต้น จะมีอาการแบ่งออกเป็นช่วงๆ ในบางคนอาจมีอารมณ์คึกคักก่อน ค่อยมีอาการแบบซึมเศร้าตามมา อาจมีอาการปกติสลับกันไป ดังนี้

อารมณ์ดีผิดปกติ (Mania)

• มีพลังงานล้นเหลือ คึกคักเกินปกติ
• นอนน้อยหรือไม่ยอมหลับ
• พูดมาก พูดเร็ว
• หงุดหงิดง่าย
• เชื่อมั่นในตัวเองสูงเกินปกติ
• ใช้จ่ายฟุ่มเฟือย ไม่ยั้งคิด
• มีความต้องการทางเพศสูงกว่าปกติ

ภาวะซึมเศร้า (Depression)

• รู้สึกเศร้า หดหู่ หมดกำลังใจ
• ไม่อยากพบปะ หรือพูดคุยกับใคร
• ขาดความสนใจ ไม่อยากทำกิจกรรมใดๆ
• คิดช้า สมาธิสั้น
• มองโลกในแง่ลบ
• มีความคิดอยากทำร้ายตัวเอง หรือฆ่าตัวตาย

ประเภทของโรคไบโพลาร์

โรคไบโพลาร์เป็นอาการทางสุขภาพจิตมีกี่ระยะ? โดยไบโพลาร์สามารถแบ่งออกเป็น 4 ประเภทคือ

1. Bipolar I disorder

ไบโพลาร์ประเภทนี้คือจะมีภาวะอารมณ์ดี หรือก้าวร้าวแบบสุดโต่ง หรือควบคุมตัวเองไม่ได้ และจะสลับกับช่วงที่มีอาการซึมเศร้าแบบรุนแรง ในบางกรณีอาการของโรคไบโพลาร์อาจคล้ายกับโรคจิตเภทบางประเภท ทำให้การวินิจฉัยเป็นเรื่องยาก แพทย์ผู้เชี่ยวชาญจึงต้องพิจารณาและแยกแยะอย่างละเอียดรอบคอบเพื่อให้ได้ผลการวินิจฉัยที่ถูกต้อง

2. Bipolar II disorder

ผู้ป่วยจะมีอาการซึมเศร้า ร่วมกับกลุ่มอารมณ์ดีหรือก้าวร้าวหรือกระฉับกระเฉงแบบไม่รุนแรง (Hypomania) แล้วโรคไบโพลาร์ประเภทนี้อันตรายไหม? ในประเภทนี้จะไม่มีภาวะ Mania ที่รุนแรงสุดโต่งเหมือนประเภทที่ 1 ช่วงอารมณ์แปรปรวนอาจเกิดขึ้นในระยะเวลาอันสั้น เช่น เพียงไม่กี่ชั่วโมงหรือไม่กี่วัน ก่อนกลับสู่ภาวะปกติ

3. Cyclothymic Disorder

ไบโพลาร์ประเภทนี้คือภาวะอารมณ์แปรปรวนแบบเรื้อรังหรือโรคอารมณ์แปรปรวนสองขั้วแบบไซโคลไทมิก (Cyclothymic) เป็นอาการอารมณ์ดีแบบไม่รุนแรงกับมีอาการซึมเศร้าแบบไม่รุนแรง ซึ่งเป็นลักษณะอารมณ์ที่ไม่คงที่และเรื้อรัง ติดต่อกันอย่างน้อย 2 ปี โดยอาการในแต่ละช่วงจะเกิดขึ้นเป็นช่วงสั้นๆ และไม่ถึงระดับรุนแรงของอาการอารมณ์ดีผิดปกติกับซึมเศร้าเต็มรูปแบบ

4. โรคไบโพลาร์ที่ไม่เข้าเกณฑ์การวินิจฉัย

กลุ่มนี้จะมีอาการคล้ายไบโพลาร์แต่ไม่เกณฑ์วินิจฉัยของ Bipolar I, Bipolar II หรือ Cyclothymic Disorder โดยมีสาเหตุคือเกิดจากปัจจัยภายนอก เช่น ผลข้างเคียงจากสารเสพติด โรคทางระบบประสาท หรือโรคทางกายอื่นๆ ในบางกรณีไม่สามารถหาสาเหตุที่แน่ชัดได้ว่ามาจากปัจจัยอะไร

โรคไบโพลาร์เกิดจากอะไร

ในปัจจุบันแพทย์ยังไม่สามารถระบุสาเหตุแน่ชัดของโรคไบโพลาร์ได้ว่าสาเหตุคืออะไรบ้าง แต่คาดว่าไบโพลาร์อาจเกิดจากสาเหตุหนึ่งหรือหลายปัจจัยร่วมกัน ได้แก่

• ความผิดปกติของสารสื่อประสาทที่ไม่สมดุล เช่น เซโรโทนิน (Serotonin) โดพามีน (Dopamine) เมลาโทนิน (Melatonin) หรือนอร์อะดรีนาลีน (Noradrenaline) ส่งผลให้เกิดความผิดปกติในการควบคุมอารมณ์ต่างๆ การนอนหลับ และอารมณ์แปรปรวนได้
• ปัจจัยทางพันธุกรรมหากคนในครอบครัวมีประวัติเป็นไบโพลาร์ หรือโรคทางจิตเวชอื่นๆ สมาชิกในครอบครัวก็จะมีความเสี่ยงที่จะเป็นโรคนี้มากขึ้น
• การบาดเจ็บทางจิตใจการเผชิญหน้ากับเหตุการณ์กระทบกระเทือนทางจิตใจอย่างรุนแรง เช่น การสูญเสียบุคคลอันเป็นที่รัก การเลิกรา การถูกทำร้ายในวัยเด็ก ฯลฯ
• ความผิดปกติทางร่างกายหรือภาวะอื่นๆเช่น โรคต่อมไทรอยด์ผิดปกติ ภาวะซึมเศร้าหลังคลอด
• พฤติกรรมประจำวันจากความเครียดสะสม การอดนอนบ่อยครั้งสามารถรบกวนการทำงานของสมอง และส่งผลให้อารมณ์แปรปรวน

ขั้นตอนการวินิจฉัยโรคไบโพลาร์

ในการวินิจฉัยโรคไบโพลาร์สามารถใช้เกณฑ์วินิจฉัยทางการแพทย์อย่างเป็นระบบ โดยสิ่งสำคัญคือการสังเกตและรวบรวมอาการของผู้ป่วยอย่างละเอียด รวมถึงคนใกล้ชิดต้องตระหนักยอมรับในความเปลี่ยนแปลงทางอารมณ์ พร้อมเปิดใจขอคำปรึกษาจากแพทย์ผู้เชี่ยวชาญ ในการวินิจฉัยมักมีขั้นตอนดังนี้

• ซักประวัติเบื้องต้นแพทย์จะทำการซักประวัติสุขภาพ ประวัติครอบครัว โรคประจำตัว ประวัติการใช้ยา ประวัติการใช้สารเสพติด รวมถึงข้อมูลจากคนใกล้ชิด เพื่อประเมินลักษณะของอารมณ์และพฤติกรรมในชีวิตประจำวัน
• ตรวจร่างกายทั้งการตรวจร่างกายเบื้องต้น ตรวจเลือด ตรวจปัสสาวะ เพื่อช่วยตัดสาเหตุที่มาจากโรคทางกายอื่นๆ ที่อาจส่งผลต่ออารมณ์ เช่น ความผิดปกติของต่อมไทรอยด์
• การประเมินทางจิตเวชโดยประเมินจิตใจของผู้ป่วยโรคไบโพลาร์อย่างละเอียด อาจใช้แบบทดสอบทางจิตวิทยาเพื่อช่วยวินิจฉัย ประเมินอาการ และวิเคราะห์ลักษณะอาการ
• ติดตามอารมณ์และพฤติกรรมในบางกรณี จิตแพทย์อาจให้ผู้ป่วยจดบันทึกอารมณ์ การนอน และพฤติกรรมรายวัน เพื่อช่วยวิเคราะห์อาการไบโพลาร์เบื้องต้นและวางแผนการรักษาได้แม่นยำขึ้น

รวมวิธีการรักษาโรคไบโพลาร์

กระบวนการรักษาโรคไบโพลาร์เป็นการรักษาโรคร่วมกับจิตแพทย์ นักจิตวิทยา ทีมสหวิชาชีพ และครอบครัว โดยหลักการรักษาคือใช้ทั้งยาและทำจิตบำบัดควบคู่กัน เพื่อควบคุมอารมณ์ให้คงที่และลดโอกาสการกลับมาเป็นซ้ำ โดยมีวิธีการรักษาดังนี้

รักษาด้วยการกินยา

การรักษาไบโพลาร์ด้วยยาคือเป็นการปรับสมดุลสารสื่อประสาทในสมองและควบคุมอารมณ์ โดยแพทย์อาจสั่งยากลุ่มควบคุมอารมณ์ เช่น ลิเทียม (Lithium) ยารักษาอาการชัก (Anticonvulsants) ยาต้านอาการทางจิต (Antipsychotics) และยาต้านซึมเศร้า (Antidepressants) ทางผู้ป่วยต้องรับประทานยาอย่างต่อเนื่องตามคำแนะนำอย่างน้อย 2-4 สัปดาห์ และไม่ควรหยุดยาเองโดยไม่ปรึกษาแพทย์ เพราะอาจทำให้อาการกำเริบขึ้นหรือรุนแรงขึ้นได้

รักษาด้วยการทำจิตบำบัด

กระบวนการรักษาไบโพลาร์ การพูดคุยกับจิตแพทย์หรือนักจิตวิทยาคือการช่วยวิเคราะห์สภาพจิตใจและสาเหตุของปัญหา พร้อมพัฒนาทักษะการรับมือกับความเครียดและอุปสรรคในชีวิต เพื่อเสริมสร้างความเข้มแข็งทางจิตใจและลดความทุกข์

รักษาด้วยการทำจิตบำบัดสัมพันธภาพระหว่างบุคคลและการดำเนินชีวิตของผู้ป่วย

การรักษาอาการไบโพลาร์รูปแบบนี้คือการรักษาด้วยการทำจิตบำบัดสัมพันธภาพระหว่างบุคคลและการดำเนินชีวิต (Interpersonal and Social Rhythm Therapy: IPSRT) จะเน้นไปที่การสร้างความสัมพันธ์ที่ดีและกิจวัตรประจำวันที่สม่ำเสมอ เพื่อช่วยให้ผู้ป่วยสามารถรักษาความสมดุลของอารมณ์และลดความแปรปรวนของอารมณ์ในชีวิตประจำวัน

รักษาด้วยโปรแกรมสุขภาพจิตศึกษา

วิธีการรักษาไบโพลาร์ด้วยโปรแกรมสุขภาพจิตศึกษา คือการรักษาอาการไบโพลาร์ในรูปแบบให้ความรู้กับผู้ป่วยและครอบครัวเกี่ยวกับอาการ สาเหตุ และการรักษาโรคไบโพลาร์เบื้องต้น เพื่อให้สามารถจัดการกับอารมณ์และพฤติกรรมได้ดีขึ้น และยังช่วยให้มีทักษะการอยู่ร่วมกับผู้อื่นในสังคมเป็นไปอย่างราบรื่น

รักษาด้วยการทำจิตบำบัดรายบุคคลที่ครอบครัวเข้ามามีส่วนร่วม

กระบวนการรักษาไบโพลาร์รูปแบบนี้คือการให้ครอบครัวเข้ามามีบทบาทในการบำบัด เพื่อลดความตึงเครียดในครอบครัว และนำไปสู่การเรียนรู้วิธีการรับมือกับไบโพลาร์และการปรับตัวอยู่ร่วมกันกับผู้ป่วยไบโพลาร์ เนื่องจากสมาชิกในครอบครัวมีบทบาทสำคัญอย่างมากในการช่วยให้อาการของผู้ป่วยดีขึ้นได้

รักษาด้วยการบำบัดความคิดและปรับพฤติกรรม

กระบวนการรักษาไบโพลาร์วิธีนี้คือการเน้นไปที่ปรับเปลี่ยนความคิดและพฤติกรรมเชิงลบที่ส่งผลต่อโรคไบโพลาร์ พร้อมทั้งการฝึกการคิดเชิงบวกเพื่อส่งเสริมสุขภาพจิต และช่วยให้ผู้ป่วยสามารถควบคุมและจัดการอารมณ์ของโรคได้ดีขึ้น ช่วยให้สุขภาพจิตดีขึ้น รวมถึงในด้านพฤติกรรมให้เป็นไปในทางบวกมากขึ้น

รักษาทางจิตเวชด้วยไฟฟ้า

กระบวนการรักษาไบโพลาร์วิธีนี้คือการรักษาทางจิตเวชด้วยไฟฟ้า (Electroconvulsive therapy: ETC) เพื่อกระตุ้นสมอง โดยวิธีนี้จะเหมาะสำหรับผู้ป่วยที่ไม่ตอบสนองต่อการรักษาด้วยยา หรือต้องการรักษาแบบเร่งด่วนเพื่อป้องกันอันตราย เช่น กรณีที่ผู้ป่วยมีความคิดอยากฆ่าตัวตายหรือมีแนวโน้มจะทำร้าย เป็นอันตรายต่อผู้อื่น

รักษาด้วยคีตามีน

การรักษาไบโพลาร์ด้วยคีตามีน (Ketamine treatment) คือการรักษาโดยยาคีตามีนปริมาณต่ำผ่านทางหลอดเลือดดำ (Intravenous: IV) ซึ่งเป็นยาที่ได้รับการพิสูจน์พบว่ายาคีตามีนมีฤทธิ์ในการต่อต้านและบรรเทาอาการไบโพลาร์ชนิดซึมเศร้ารุนแรงและเฉียบพลัน โดยเฉพาะในผู้ป่วยที่มีความเสี่ยงสูงต่อการฆ่าตัวตาย

ปรับสมดุลฮอร์โมนด้วยการรักษาโรคต่อมไทรอยด์

ความผิดปกติของไทรอยด์ฮอร์โมนอาจเป็นหนึ่งในสาเหตุของโรคไบโพลาร์ หากแพทย์วินิจฉัยพบความผิดปกติ การรักษาก็คือการให้ยาเพื่อปรับสมดุลฮอร์โมนร่วมด้วย ซึ่งจากการศึกษาพบว่ายาปรับสมดุลฮอร์โมนนั้นให้ผลลัพธ์ในเชิงบวก ในการช่วยลดอาการของโรคไบโพลาร์ได้ดี

การป้องกันความเสี่ยงโรคไบโพลาร์

สำหรับการป้องกันโรคไบโพลาร์ ในปัจจุบันยังไม่มีวิธีใดสามารถรักษาโรคไบโพลาร์ได้สมบูรณ์ แต่สามารถลดความเสี่ยงและช่วยควบคุมอาการไบโพลาร์ได้ ด้วยการดูแลตัวเองอย่างเหมาะสม สังเกตความเปลี่ยนแปลงทางอารมณ์ และรับคำแนะนำจากผู้เชี่ยวชาญ โดยมีแนวทางในการป้องกันเบื้องต้น ดังนี้

• สังเกตอารมณ์และพฤติกรรมของตนเองอย่างสม่ำเสมอหมั่นติดตามความเปลี่ยนแปลงทางอารมณ์ เช่น อารมณ์ดีเกินปกติสลับกับซึมเศร้าหรือมีพฤติกรรมเสี่ยงผิดปกติ หากพบสัญญาณเหล่านี้ควรรีบปรึกษาแพทย์เพื่อรับการวินิจฉัยอาการไบโพลาร์และดูแลเบื้องต้น
• หลีกเลี่ยงสารเสพติดและแอลกอฮอล์เนื่องจากสารเสพติดและแอลกอฮอล์เป็นปัจจัยเสี่ยงทำให้อาการไบโพลาร์กำเริบหรือกลับมาเป็นซ้ำได้
• รับประทานยาอย่างเคร่งครัดตามคำสั่งแพทย์การหยุดยาเองหรือปรับขนาดยาโดยไม่ได้รับึคำแนะนำจากแพทย์ อาจทำให้อาการกำเริบและรักษายากขึ้น จึงควรทานยาอย่างต่อเนื่องและพบแพทย์ตามนัด
• ออกกำลังกายอย่างสม่ำเสมอช่วยกระตุ้นการกลั่งสารเอ็นโดรฟิน ทำให้ร่างกายและจิตใจผ่อนคลาย ลดความเครียด และช่วยให้นอนหลับดีขึ้น
• นอนหลับพักผ่อนอย่างเพียงพอช่วยรักษาอารมณ์ให้สมดุล ลดความเสี่ยงที่จะเกิดอาการกำเริบ และหลีกเลี่ยงการอดนอน
• จัดการความเครียดและหากิจกรรมคลายเครียดลดความเครียดด้วยกิจกรรมที่ชอบ เช่น การทำสมาธิ งานอดิเรก ช่วยให้จิตใจสงบและลดโอกาสเกิดอารมณ์แปรปรวน
• รับฟังความเห็นจากคนรอบข้างการเปิดใจรับฟังคนรอบข้างจะช่วยให้รู้ตัวเร็วเมื่ออารมณ์เริ่มเปลี่ยนแปลง และสามารถขอความช่วยเหลือได้ทันเวลา

การรักษาโรคไบโพลาร์ ที่โรงพยาบาลวิภาวดี

สำหรับผู้ที่สงสัยว่าตนเองมีอาการของโรคไบโพลาร์ หรือมีความเครียดสะสมที่ต้องการการวินิจฉัยและรักษาเบื้องต้นอย่างตรงจุดโรงพยาบาลวิภาวดีพร้อมให้บริการด้วยทีมแพทย์เฉพาะทาง ครอบคลุมตั้งแต่การพูดคุยสอบถามหาสาเหตุของปัญหาสุขภาพจิต ไปจนถึงการตรวจและรักษาด้วยยาจนกว่าผู้ป่วยจะดีขึ้นอย่างเป็นระบบเพื่อเพิ่มความมั่นใจให้กับผู้ป่วย ดังนี้

• โรงพยาบาลวิภาวดีเป็นโรงพยาบาลที่ได้มาตรฐานสากล ISO 9001 : 2008 และ Hospital Accreditation (HA)
• มีแผนกอายุรกรรมที่ครอบคลุมถึงการรักษาจิตเวช พร้อมจิตแพทย์เฉพาะทางที่มากประสบการณ์ ในการรักษาจิตเวชทั้งโรคไบโพลาร์ ภาวะหมดไฟ โรคซึมเศร้า
• ใช้เครื่องมือและเทคโนโลยีที่ทันสมัย เพื่อให้การรักษาและควบคุมอาการเป็นไปได้อย่างมีประสิทธิภาพ
• มีบริการฉุกเฉินตลอด 24 ชั่วโมง รองรับผู้ป่วยที่มีอาการกำเริบอย่างเฉียบพลัน พร้อมด้วยสิทธิประกันการรักษาที่ครบคลุม
• ห้องพักผู้ป่วยสะอาด เงียบสงบ เป็นส่วนตัว เหมาะแก่การพักฟื้น

สามารถเข้ารับการตรวจรักษาจิตเวชได้ที่ โรงพยาบาลวิภาวดี ที่อยู่ 51/3 ถ.งามวงศ์วาน จตุจักร กรุงเทพฯ หรือโทรนัดหมายล่วงหน้าได้ที่ 02-561-1111 หรือ 02-058-1111 สำหรับตัวแทนประกันชีวิต สามารถติดต่อผ่าน LINE: @vibhainsurance