ทางเดินปัสสาวะอักเสบ: สาเหตุ อาการ วิธีรักษาและป้องกัน

Key Takeaway

• ทางเดินปัสสาวะอักเสบคือการติดเชื้อหรืออักเสบที่เกิดขึ้นในระบบทางเดินปัสสาวะ ตั้งแต่ไต กระเพาะปัสสาวะ ไปจนถึงท่อปัสสาวะ มักเกิดจากแบคทีเรีย พบได้บ่อยในผู้หญิง
• อาการและสัญญาณที่บ่งชี้เกี่ยวกับทางเดินปัสสาวะอักเสบที่พบได้แก่ ปัสสาวะแสบขัด ปัสสาวะบ่อย ปวดหน่วงท้องน้อย ปัสสาวะขุ่นหรือมีเลือดปน และในบางกรณีอาจมีไข้ ปวดหลังหรือคลื่นไส้อาเจียน
• การรักษาทางเดินปัสสาวะอักเสบทำได้ทั้งการดูแลตัวเอง เช่น ดื่มน้ำมากๆ ปัสสาวะเป็นประจำ รักษาความสะอาดอวัยวะเพศ และแพทย์ให้ยาปฏิชีวนะตามชนิดและความรุนแรงของการติดเชื้อ เพื่อลดการติดเชื้อซ้ำและป้องกันภาวะแทรกซ้อน

ทางเดินปัสสาวะอักเสบเกิดได้ทั้งในผู้หญิงและผู้ชาย มีอาการปัสสาวะขัด แสบ หรือถี่ การรู้ทันสาเหตุ อาการ และแนวทางรักษาเป็นสิ่งสำคัญ ต้องได้รับการวินิจฉัยอย่างละเอียด โรงพยาบาลวิภาวดีพร้อมให้บริการตรวจปัสสาวะ ตรวจเชื้อ และวางแผนการรักษาโดยแพทย์เฉพาะทาง

ทางเดินปัสสาวะอักเสบคืออะไร?

ทางเดินปัสสาวะอักเสบ (Urinary Tract Infection: UTI) คือการติดเชื้อหรือการอักเสบที่เกิดขึ้นในระบบทางเดินปัสสาวะ ซึ่งรวมถึงไต ท่อไต กระเพาะปัสสาวะ และท่อปัสสาวะ ภาวะนี้มักเกิดจากเชื้อแบคทีเรีย โดยเฉพาะ Escherichia coli (E. coli) ที่อยู่ในลำไส้ใหญ่เป็นสาเหตุหลัก การติดเชื้อสามารถเกิดได้ทั้งในผู้หญิงและผู้ชาย แต่ทางเดินปัสสาวะอักเสบผู้หญิงพบได้บ่อยกว่า เนื่องจากท่อปัสสาวะสั้นและใกล้กับทวารหนักมากกว่าผู้ชาย

การติดเชื้อของทางเดินปัสสาวะอักเสบมีกี่ประเภท?

ทางเดินปัสสาวะอักเสบไม่ใช่โรคเดียว แต่เป็นกลุ่มภาวะติดเชื้อที่สามารถเกิดขึ้นได้ในส่วนต่างๆ ของระบบทางเดินปัสสาวะ และมีความรุนแรงแตกต่างกัน การจำแนกประเภทช่วยให้แพทย์วางแผนการรักษาได้ตรงจุดมากขึ้น

หลายคนมักกังวลว่าการติดเชื้อทางเดินปัสสาวะอันตรายไหม ส่วนใหญ่จะไม่อันตรายหากรักษาอย่างรวดเร็วและถูกต้อง แต่ถ้าปล่อยไว้อาจลุกลามไปที่ไตหรือเข้าสู่กระแสเลือด เสี่ยงอันตรายถึงชีวิตได้ จึงควรรู้จักประเภทของการติดเชื้อเพื่อให้ดูแลรักษาได้อย่างเหมาะสม

กระเพาะปัสสาวะอักเสบ (Cystitis)

เป็นการติดเชื้อที่เกิดขึ้นเฉพาะในกระเพาะปัสสาวะ มักเกิดจากแบคทีเรีย E. coli ที่อยู่ในลำไส้ใหญ่ไหลย้อนเข้าสู่กระเพาะปัสสาวะ ปัจจัยเสริมที่ทำให้เกิดโรคได้ง่ายขึ้น ได้แก่ การกลั้นปัสสาวะเป็นเวลานาน การดื่มน้ำไม่เพียงพอ หรือการใช้สายสวนปัสสาวะ 

อาการหลักที่พบได้บ่อยคือปัสสาวะบ่อย แสบขณะปัสสาวะ ปัสสาวะขุ่นหรือมีกลิ่นแรง และอาจมีเลือดปนในปัสสาวะได้ แม้กระเพาะปัสสาวะอักเสบมักไม่รุนแรง แต่ถ้าไม่ได้รับการรักษาเชื้ออาจลุกลามขึ้นไปยังไตได้

ท่อปัสสาวะอักเสบ (Urethritis)

ท่อปัสสาวะอักเสบเกิดจากการติดเชื้อที่ท่อปัสสาวะ ซึ่งเป็นทางออกของปัสสาวะจากกระเพาะปัสสาวะ สาเหตุอาจมาจากแบคทีเรียทั่วไปหรือเชื้อโรคทางเพศสัมพันธ์ เช่น Neisseria gonorrhoeae และ Chlamydia trachomatis 

มักรู้สึกแสบหรือเจ็บขณะปัสสาวะ มีน้ำเมือกหรือหนองออกจากท่อปัสสาวะ และอาจมีความรู้สึกอยากปัสสาวะแต่ปริมาณน้อย หากไม่ได้รับการรักษา การติดเชื้ออาจลุกลามเข้าสู่กระเพาะปัสสาวะหรือไต และอาจส่งผลต่อระบบสืบพันธุ์ในระยะยาวได้

ไตอักเสบ (Pyelonephritis)

ไตอักเสบเป็นการติดเชื้อที่ลุกลามขึ้นไปถึงไต มักเกิดจากการติดเชื้อกระเพาะปัสสาวะที่ไม่ได้รับการรักษาอย่างทันท่วงที ปัจจัยเสริม ได้แก่ การมีนิ่วในไตหรือความผิดปกติของทางเดินปัสสาวะ อาการรุนแรงกว่ากระเพาะปัสสาวะอักเสบ เช่น ไข้สูง หนาวสั่น ปวดเอวหรือหลัง คลื่นไส้อาเจียน และปัสสาวะขุ่นหรือมีกลิ่นแรง 

การรักษาอย่างรวดเร็วเป็นสิ่งสำคัญ เพราะหากปล่อยทิ้งไว้อาจทำให้เกิดภาวะไตวายหรือการติดเชื้อในกระแสเลือดได้

การติดเชื้อทางเดินปัสสาวะซับซ้อน (Complicated UTI)

การติดเชื้อทางเดินปัสสาวะซับซ้อนเกิดขึ้นในผู้ที่มีปัจจัยเสี่ยงหรือความผิดปกติของทางเดินปัสสาวะ เช่น ผู้สูงอายุ ผู้ที่ใส่สายสวนปัสสาวะ มีนิ่วในไต หรือมีโรคเรื้อรังอย่างเบาหวานและภาวะภูมิคุ้มกันต่ำ การติดเชื้อประเภทนี้มักมีอาการรุนแรงและรักษายากกว่า อาจมีไข้สูง ปัสสาวะบ่อย ปัสสาวะแสบ และเกิดภาวะแทรกซ้อนได้ง่าย การวินิจฉัยและการรักษาต้องใช้ความรอบคอบและมักต้องใช้ยาปฏิชีวนะเป็นเวลานาน

การติดเชื้อทางเดินปัสสาวะไม่ซับซ้อน (Uncomplicated UTI)

การติดเชื้อทางเดินปัสสาวะไม่ซับซ้อนเกิดขึ้นในผู้ที่มีระบบทางเดินปัสสาวะปกติ ไม่มีโรคประจำตัวหรือปัจจัยเสี่ยงพิเศษ อาการมักไม่รุนแรง ได้แก่ ปัสสาวะแสบขัด ปัสสาวะบ่อย ปัสสาวะขุ่นหรือมีกลิ่นเล็กน้อย และปวดท้องน้อยเล็กน้อย การติดเชื้อประเภทนี้มักตอบสนองต่อการรักษาด้วยยาปฏิชีวนะมาตรฐานได้ดี อาการมักหายภายใน 3-7 วัน หากรักษาไม่ครบ อาจเกิดการติดเชื้อซ้ำได้

ทางเดินปัสสาวะอักเสบอาการและสัญญาณคืออะไร?

อาการและสัญญาณของทางเดินปัสสาวะอักเสบมักสังเกตได้จากความผิดปกติขณะปัสสาวะและลักษณะของปัสสาวะ โดยสามารถสรุปเป็นข้อๆ ดังนี้

• ปัสสาวะแสบขัด รู้สึกเจ็บหรือแสบร้อนขณะปัสสาวะ เป็นอาการที่พบได้บ่อยที่สุด
• ปัสสาวะบ่อยและกะปริบกะปรอย รู้สึกอยากปัสสาวะบ่อย แม้ปริมาณน้อยและไม่เต็มกระเพาะ
• ปวดหน่วงท้องน้อย รู้สึกแน่นหรือปวดบริเวณใต้ท้อง อาจรู้สึกอึดอัดตลอดเวลา
• กลั้นปัสสาวะลำบาก รู้สึกปวดปัสสาวะทันทีและควบคุมไม่ค่อยได้
• ปัสสาวะไม่สุด รู้สึกว่าปัสสาวะไม่หมด กระเพาะปัสสาวะยังคงแน่นหลังปัสสาวะ
• ปัสสาวะมีสีผิดปกติ อาจขุ่น สีเข้มหรือมีกลิ่นแรงกว่าปกติ
• ปัสสาวะมีเลือดปน พบเป็นจุดเลือดหรือสีชมพูอ่อน ซึ่งอาจบ่งบอกการอักเสบรุนแรง

ทางเดินปัสสาวะอักเสบสาเหตุเกิดจากอะไร?

สาเหตุของทางเดินปัสสาวะอักเสบมักเกิดจากหลายปัจจัย ทั้งเชื้อโรค ปัจจัยร่างกาย พฤติกรรม และโรคประจำตัว โดยเฉพาะกลุ่มเสี่ยง เช่น เพศหญิง ผู้สูงอายุ ผู้ป่วยโรคเรื้อรัง หญิงตั้งครรภ์ ผู้ที่ใช้สายสวนปัสสาวะ และพฤติกรรมการใช้ชีวิตบางอย่าง สามารถทำให้เกิดการติดเชื้อได้ง่ายขึ้น

1. การติดเชื้อแบคทีเรีย เชื้อแบคทีเรียเป็นสาเหตุหลัก ส่วนมากคือ E. coli จากลำไส้ใหญ่ที่ไหลย้อนเข้าสู่ทางเดินปัสสาวะ ทำให้เกิดการอักเสบและติดเชื้อ
2. ปัจจัยเสี่ยงจากร่างกาย เพศหญิงมีความเสี่ยงสูงกว่าเพศชายเพราะท่อปัสสาวะสั้น ทำให้เชื้อเข้าสู่กระเพาะปัสสาวะง่าย ในผู้หญิงตั้งครรภ์หรือผู้ชายที่ต่อมลูกหมากโต อาจทำให้ปัสสาวะไม่ออกหมด ทำให้เกิดการสะสมของเชื้อ
3. พฤติกรรมและสิ่งแวดล้อม การกลั้นปัสสาวะนานๆ การใช้สายสวนปัสสาวะ การทำความสะอาดอวัยวะเพศไม่ถูกวิธี หรือการมีเพศสัมพันธ์โดยไม่ป้องกัน ล้วนเป็นปัจจัยที่ช่วยให้เชื้อเข้าสู่ทางเดินปัสสาวะได้ง่าย
4. ปัญหาสุขภาพอื่นๆ เช่น นิ่วในไตหรือกระเพาะปัสสาวะ โรคเบาหวาน และภาวะภูมิคุ้มกันอ่อนแอ ทำให้ร่างกายกำจัดเชื้อได้ยากขึ้น และเพิ่มโอกาสเกิดการติดเชื้อ
5. สาเหตุอื่นๆ การอักเสบหรือบาดเจ็บที่ทางเดินปัสสาวะ เช่น จากอุบัติเหตุหรือการทำหัตถการทางการแพทย์ สามารถทำให้เชื้อเข้าสู่ท่อปัสสาวะและเกิดการติดเชื้อได้

การตรวจวินิจฉัยทางเดินปัสสาวะอักเสบ

การวินิจฉัยมักประกอบด้วยหลายขั้นตอน เพื่อตัดสินใจแนวทางการรักษาที่เหมาะสม โดยมีขั้นตอนดังนี้

• ซักประวัติและตรวจร่างกาย แพทย์ซักอาการ เช่น ปัสสาวะแสบขัด ปัสสาวะบ่อย ปวดท้องน้อย หรือมีไข้ และตรวจร่างกายโดยการกดหน้าท้องและหลังเพื่อตรวจหาความผิดปกติของไตและกระเพาะปัสสาวะ
• ตรวจปัสสาวะ (Urinalysis) ตรวจหาสัญญาณการติดเชื้อ เช่น เม็ดเลือดขาว แบคทีเรีย หรือโปรตีน อาจใช้ Urine dipstick test แบบรวดเร็วหรือส่งปัสสาวะไปตรวจในห้องปฏิบัติการ
• เพาะเชื้อปัสสาวะ (Urine Culture) เพื่อตรวจหาชนิดของแบคทีเรียและความไวต่อยาปฏิชีวนะ สำคัญสำหรับผู้ป่วยที่ติดเชื้อซับซ้อนหรือไม่ตอบสนองต่อการรักษามาตรฐาน
• ตรวจเพิ่มเติมในกรณีเฉพาะ เช่น อัลตราซาวนด์ไตและกระเพาะปัสสาวะ เพื่อหานิ่วหรือความผิดปกติของทางเดินปัสสาวะ หรือ CT scan/MRI สำหรับผู้ป่วยที่มีการติดเชื้อซับซ้อนหรือภาวะแทรกซ้อน

แนวทางการรักษาทางเดินปัสสาวะอักเสบ

แนวทางการรักษาทางเดินปัสสาวะอักเสบมีทั้งการดูแลตัวเองเบื้องต้นและการรักษาโดยแพทย์ เพื่อให้อาการทุเลาเร็ว ลดความเสี่ยงการติดเชื้อซ้ำ และป้องกันภาวะแทรกซ้อน การรักษาแต่ละวิธีขึ้นอยู่กับความรุนแรงของอาการและปัจจัยเสี่ยงของผู้ป่วย การปฏิบัติตามคำแนะนำอย่างถูกต้องช่วยให้การติดเชื้อลดลงและฟื้นตัวได้เร็วขึ้น

การรักษาด้วยตัวเองเบื้องต้น

ผู้ป่วยสามารถบรรเทาอาการทางเดินปัสสาวะอักเสบได้ด้วยวิธีง่ายๆ ที่บ้าน เช่น การดื่มน้ำมากๆ เพื่อช่วยล้างเชื้อออกจากทางเดินปัสสาวะ การหลีกเลี่ยงอาหารแสลงหรือเครื่องดื่มคาเฟอีนและแอลกอฮอล์ที่อาจระคายเคืองกระเพาะปัสสาวะ รวมถึงการปัสสาวะทันทีเมื่อรู้สึก ไม่กลั้นปัสสาวะเป็นเวลานาน และรักษาความสะอาดบริเวณอวัยวะเพศ

การรักษาโดยแพทย์

หากอาการรุนแรงหรือมีภาวะแทรกซ้อน แพทย์มักให้ยาปฏิชีวนะตามชนิดของเชื้อและผลการเพาะเชื้อ ระยะเวลาในการรักษาจะแตกต่างกันตามความรุนแรงและลักษณะของการติดเชื้อ ผู้ป่วยควรรับประทานยาครบตามที่แพทย์สั่ง และติดตามอาการหลังการรักษา หากมีอาการไม่ดีขึ้นหรือเกิดการติดเชื้อซ้ำ แพทย์อาจทำการตรวจเพิ่มเติมเพื่อวางแผนรักษาที่เหมาะสมต่อไป

การป้องกันทางเดินปัสสาวะอักเสบ

การป้องกันทางเดินปัสสาวะอักเสบสามารถทำได้ด้วยการปรับพฤติกรรมและดูแลสุขอนามัยอย่างสม่ำเสมอ เพื่อลดโอกาสติดเชื้อและบรรเทาอาการไม่ให้รุนแรง

• ดื่มน้ำให้เพียงพอ ช่วยล้างเชื้อออกจากทางเดินปัสสาวะและลดความเข้มข้นของปัสสาวะ
• ปัสสาวะให้เป็นประจำ ไม่กลั้นปัสสาวะเป็นเวลานาน ช่วยป้องกันการสะสมของเชื้อ
• ดูแลสุขอนามัยส่วนบุคคล ล้างอวัยวะเพศให้สะอาด โดยเฉพาะหลังใช้ห้องน้ำหรือทำกิจกรรมทางเพศ
• การป้องกันหลังมีเพศสัมพันธ์ ปัสสาวะหลังการมีเพศสัมพันธ์เพื่อล้างเชื้อที่อาจเข้าสู่ท่อปัสสาวะ
• เลือกใช้ผลิตภัณฑ์อาบน้ำและผ้าอนามัยที่เหมาะสม ใช้ผลิตภัณฑ์ที่อ่อนโยน ไม่ระคายเคืองผิว และเปลี่ยนผ้าอนามัยเป็นประจำ
• ใส่เสื้อผ้าที่ระบายอากาศดี เนื้อผ้าโปร่งสบาย ไม่รัดแน่น ช่วยลดความชื้นและการสะสมของเชื้อ
• ดูแลสุขภาพทั่วไป รักษาน้ำหนักตัวให้เหมาะสม รับประทานอาหารที่มีประโยชน์ และควบคุมโรคประจำตัว เช่น เบาหวาน ให้ดีเพื่อเพิ่มภูมิต้านทานของร่างกาย

อาการทางเดินปัสสาวะอักเสบแบบไหนควรรีบพบแพทย์

อาการทางเดินปัสสาวะอักเสบบางอย่างอาจบ่งบอกถึงการติดเชื้อรุนแรงหรือมีภาวะแทรกซ้อน จำเป็นต้องรีบพบแพทย์เพื่อตรวจวินิจฉัยและรักษาอย่างทันท่วงที

1. ปัสสาวะมีเลือดหรือสีแดงเข้ม อาจบ่งชี้การอักเสบรุนแรงหรือนิ่วในทางเดินปัสสาวะ
2. ปัสสาวะขัด แสบ ปัสสาวะบ่อย แต่มีไข้ร่วมด้วย สัญญาณว่าการติดเชื้ออาจลุกลามไปยังไต
3. ปวดเอวหรือปวดหลังส่วนล่างด้านข้าง (ตรงตำแหน่งไต) เป็นสัญญาณของไตอักเสบหรือการติดเชื้อรุนแรง
4. ไข้สูง หนาวสั่น อ่อนเพลียมาก แสดงว่าการติดเชื้ออาจเข้าสู่กระแสเลือด ต้องได้รับการรักษาอย่างเร่งด่วน
5. มีอาการคลื่นไส้ อาเจียน ร่วมกับปัสสาวะผิดปกติแสดงถึงการติดเชื้อรุนแรงหรือภาวะแทรกซ้อนทางไต
6. มีโรคประจำตัวที่เสี่ยงต่อภาวะแทรกซ้อน เช่น เบาหวาน ภาวะภูมิคุ้มกันต่ำ หรือโรคไตเรื้อรัง ควรพบแพทย์ทันทีเมื่อมีอาการ

รักษาทางเดินปัสสาวะอักเสบที่โรงพยาบาลวิภาวดี

การรักษาทางเดินปัสสาวะอักเสบที่โรงพยาบาลวิภาวดี จะอยู่ภายใต้การดูแลของแผนกศัลยกรรมทางเดินปัสสาวะ ซึ่งมีแพทย์เฉพาะทางคอยให้บริการ เริ่มจากซักประวัติและตรวจร่างกายอย่างละเอียด ไปจนถึงการตรวจวิเคราะห์ปัสสาวะและเพาะเชื้อ เพื่อตรวจหาสาเหตุของการติดเชื้อและวางแผนการรักษาที่เหมาะสม โรงพยาบาลมีอุปกรณ์และเทคโนโลยีทันสมัยในการวินิจฉัย ทำให้ผู้ป่วยได้รับการดูแลตรงจุด ลดความเสี่ยงการติดเชื้อซ้ำ และป้องกันภาวะแทรกซ้อนอย่างมีประสิทธิภาพ