เอ็นไขว้หน้าขาด

• เอ็นไขว้หน้า (Anterior cruciate ligament: ACL) คือเส้นเอ็นหลักชนิดหนึ่งที่อยู่ในข้อเข่า เป็นเส้นเอ็นที่อยู่ลึกในส่วนกลางของข้อเข่า ทำหน้าที่ยึดหัวเข่าเอาไว้ ป้องกันไม่ให้เกิดเข่าหมุน ช่วยควบคุมการเคลื่อนไหวหน้าแข้งให้สมดุล ทำให้สามารถเคลื่อนไหวได้สะดวก
• อาการเอ็นไขว้หน้าขาดเกิดได้จากหลายสาเหตุ ทั้งเกิดจากอุบัติเหตุระหว่างเล่นกีฬา หรืออุบัติเหตุที่อาจเกิดขึ้นในชีวิตประจำวัน เช่น การสะดุดหกล้ม การกระโดดผิดวิธี การเดินกระแทกกันอย่างรุนแรง เป็นต้น
• วิธีการรักษาเอ็นไขว้หน้าขาดให้หายขาด สามารถทำได้ด้วยการผ่าตัดแบบส่องกล้อง โดยแพทย์จะทำการนำเส้นเอ็นจากส่วนอื่นของร่างกายมาใส่ทดแทนเอ็นที่ขาดไป ส่วนใหญ่เลือกใช้เอ็นจากสะบ้าเข่า หรือนำเอ็นบริเวณรอบๆ เข่ามาใช้แทน
• หลังผ่าตัดแก้ไขเอ็นไขว้หน้าขาด สามารถรักษาให้ดีขึ้นประมาณ 1 เดือน โดยที่ผู้ป่วยต้องใช้ไม้เท้าและสนับเข่า และหลังจากผ่าตัดอีก 3 เดือน จะสามารถเดินเร็วขึ้นได้

อุบัติเหตุเป็นเรื่องที่ไม่มีใครอยากให้เกิด โดยเฉพาะอุบัติเหตุเกี่ยวกับเอ็นไขว้หน้า ที่ส่งผลต่อการเคลื่อนไหวในชีวิตประจำวัน อุบัติเหตุเอ็นไขว้หน้าขาดเกิดได้จากหลากหลายสาเหตุ บทความนี้จะพาไปสังเกตอาการเอ็นไขว้หน้าขาด วิธีตรวจวินิจฉัย พร้อมวิธีรักษา เพื่อป้องกันอันตรายจากภาวะเข่าเสื่อมในอนาคต

เอ็นไขว้หน้าขาด คืออะไร

เอ็นไขว้หน้า (Anterior cruciate ligament: ACL) คือเส้นเอ็นหลักชนิดหนึ่งที่อยู่ในข้อเข่า เป็นเส้นเอ็นที่อยู่ลึกในส่วนกลางของข้อเข่า ทำหน้าที่ยึดป้องกันไม่ให้เกิดอาการเข่าหมุน ทำให้เข่ามีการเคลื่อนไหวที่มั่นคง เมื่อเกิดอาการเอ็นไขว้หน้าขาดจะมีเลือดออกภายในข้อ ผู้ป่วยจะเคลื่อนไหวได้ลำบาก มีอาการเจ็บเข่า เข่าบวม ไม่สามารถงอเข่าได้

ระดับความเจ็บของอาการเอ็นไขว้หน้าขาด

สำหรับระดับความเจ็บของอาการเอ็นไขว้หน้าขาดนั้น สามารถแบ่งออกเป็น 3 ระดับ ดังนี้

• ระดับที่ 1 ระดับต้นอาการเอ็นไขว้หน้าขาดระดับต้น เอ็นได้รับความเสียหายเล็กน้อย ข้อเข่ายังทรงตัวได้อยู่

• ระดับที่ 2 ระดับกลางเอ็นไขว้หน้ามีการฉีกขาดออกบางส่วน หัวเข่าเริ่มมีอาการบวม รู้สึกเจ็บเข่ามากยิ่งขึ้น

• ระดับที่ 3 ระดับรุนแรงเอ็นไขว้หน้าขาดออกทั้งหมด มีเลือดออกภายใน ผู้ป่วยจะรู้สึกเจ็บมากขึ้นจนไม่สามารถเดิน หรือทำกิจกรรมอื่นๆ ต่อได้

ทั้งนี้ ผู้ป่วยบางรายอาจไม่รู้สึกเจ็บมากขนาดนั้นเมื่อเอ็นไขว้หน้าขาดไประยะหนึ่งโดยที่ยังไม่ได้รับการรักษา จะรู้สึกว่าหัวเข่าหลวม หรือรู้สึกปวดเข่าจนไม่สามารถออกกำลังกายได้เท่าเดิมแค่นั้น

สังเกตอาการของเอ็นไขว้หน้าขาดได้อย่างไร

อาการเอ็นไขว้หน้าขาดที่สามารถสังเกตได้ มักมีอาการดังต่อไปนี้

• มีอาการปวดเข่า หรือในบางรายอาจมีอาการปวดมาก จนส่งผลต่อการเคลื่อนไหว

• หัวเข่าบวมหลังจากเกิดอุบัติเหตุภายในไม่ถึง 1 ชั่วโมง

• รู้สึกเหมือนมีเสียงลั่นอยู่ภายในขา

• ไม่สามารถเดินลงน้ำหนักได้เต็มที่

• รู้สึกข้อเข่าหลวม หรือรู้สึกไม่มั่นคงขณะทำกิจกรรมต่างๆ

สาเหตุอาการเอ็นไขว้หน้าขาดเกิดจากอะไร

เอ็นไขว้หน้าขาดเกิดได้จากหลายสาเหตุ ไม่ว่าจะเป็นระหว่างการเล่นกีฬา หรือเกิดจากอุบัติเหตุ เช่น สะดุดล้ม หกล้ม ก็อาจทำให้เอ็นฉีกขาดได้ โดยสามารถแบ่งสาเหตุหลักของการเกิดเอ็นไขว้หน้าขาดได้ ดังนี้

การเล่นกีฬา

โดยเฉพาะกีฬาที่ต้องออกแรงปะทะ เช่น ฟุตบอล บาสเกตบอล จะมีความเสี่ยงของการเกิดเอ็นไขว้หน้าขาดได้ง่ายกว่ากีฬาทั่วไป เนื่องจากมีการใช้กล้ามเนื้อขาในการเคลื่อนไหว เมื่อเกิดการบิดหมุนของหัวเข่าที่รุนแรง หรือเกิดหกล้ม ก็อาจทำให้เกิดอาการเอ็นไขว้หน้าขาดได้

อุบัติเหตุ

อุบัติเหตุสามารถเกิดขึ้นได้ตลอด โดยอุบัติเหตุที่ทำให้เอ็นไขว้หน้าฉีกขาดนั้นมักมาจากอุบัติเหตุในชีวิตประจำวัน เช่น การเดินแล้วหยุดกะทันหัน การเดินแล้วเปลี่ยนทิศทางอย่างรวดเร็ว การสะดุดล้ม ตกบันได หรือแม้แต่การเดินชนกัน ล้วนทำให้เกิดการกระแทกบริเวณหัวเข่าจนเอ็นฉีกขาดได้

ใครที่เสี่ยงเป็นเอ็นไขว้หน้าขาดบ้าง?

อุบัติเหตุเอ็นไขว้หน้าขาดสามารถเกิดขึ้นได้กับคนทุกเพศทุกวัย ทั้งนี้ กลุ่มที่มีความเสี่ยงสูงที่อาจเกิดอาการเอ็นไขว้หน้าขาด มีดังนี้

นักกีฬา

นักกีฬาเป็นกลุ่มที่ต้องใช้แรงมากกว่าปกติ โดยเฉพาะผู้ที่เล่นกีฬาที่ต้องใช้แรงปะทะ เช่น นักกีฬาฟุตบอล นักกีฬาบาสเกตบอล จะมีความเสี่ยงเป็นเอ็นไขว้หน้าขาดมากกว่ากีฬาแบบอื่น เนื่องจากต้องออกแรงขาอยู่ตลอดเวลา

ผู้หญิง

ผู้หญิงจะมีความเสี่ยงเป็นเอ็นไขว้หน้าขาดมากกว่าผู้ชาย เนื่องจากสรีระร่างกายที่แตกต่างกัน ข้อเข่าของผู้หญิงจะมีมุมมากกว่า และมีความแข็งแรงของกล้ามเนื้อน้อยกว่าผู้ชาย

ขั้นตอนการปฐมพยาบาลเอ็นไขว้หน้าขาดเบื้องต้น

เมื่อเกิดอุบัติเหตุแล้วรู้สึกเจ็บบริเวณหัวเข่า เข่าบวม ควรทำการปฐมพยาบาลเบื้องต้นก่อนเดินทางไปโรงพยาบาล ดังนี้

1. ให้ผู้ป่วยนอนอยู่กับที่ พยายามขยับให้น้อยที่สุด

2. ทำการประคบเย็นที่บริเวณหัวเข่า

3. หลังจากประคบเย็นสักพักจนรู้สึกดีขึ้น ให้ลองขยับหัวเข่า ลองงอเข่า และค่อยๆ เหยียดขา

4. สังเกตว่ามีอาการเจ็บบริเวณอื่นเพิ่มเติมอีกหรือไม่

5. หากมีอาการเจ็บรุนแรง ให้ดามขาด้วยไม้พร้อมพันผ้ายึดไว้ให้แน่น

6. หากข้อเข่าผิดรูป บิดเบี้ยว งดการดัด หรืองอเข่าต่างๆ ด้วยตัวเอง

7. ให้รีบเดินทางไปโรงพยาบาลให้รวดเร็วที่สุด

ขั้นตอนวินิจฉัยอาการเอ็นไขว้หน้าขาด

สำหรับขั้นตอนการวินิจฉัยอาการเอ็นไขว้หน้าขาด แพทย์จะเริ่มสอบถามอาการ และทำการตรวจวินิจฉัยเพิ่มเติม ดังนี้

1. สอบถามอาการโดยทั่วไป เช่น มีสาเหตุอะไรถึงทำให้ปวดเข่า เกิดอุบัติเหตุมาหรือไม่?

2. แพทย์จะทำการตรวจสอบบริเวณเข่าว่ามีอาการอักเสบมากน้อยขนาดไหน

3. ทำการตรวจเพิ่มเติมด้วยการเอกซเรย์ หรือสแกนด้วยคลื่นสนามแม่เหล็ก (MRI)

4. แพทย์แจ้งผลการวินิจฉัยให้กับผู้ป่วย พร้อมเสนอแนวทางการรักษาที่เหมาะสม

วิธีรักษาอาการเอ็นไขว้หน้าขาด

ในปัจจุบันมีวิธีการรักษาอาการเอ็นไขว้หน้าขาด 2 รูปแบบหลักๆ ดังนี้

1. รักษาด้วยการไม่ผ่าตัด

โดยทั่วไปแล้ว อาการเอ็นไขว้หน้าขาดไม่สามารถรักษาหายได้ด้วยตัวเอง ต้องเข้ารับการผ่าตัดถึงจะสามารถหายขาดได้ ดังนั้น การรักษาแบบไม่ผ่าตัด เหมาะสำหรับผู้สูงวัยที่ไม่จำเป็นต้องเคลื่อนไหวมาก โดยจะเป็นการปรับพฤติกรรมในชีวิตประจำวันให้เหมาะสมกับสภาพร่างกายของตัวเอง เช่น หลีกเลี่ยงกิจกรรมที่ต้องเคลื่อนไหวเยอะ หลีกเลี่ยงการเล่นกีฬาที่ต้องใช้แรงขา เป็นต้น

2. รักษาด้วยการผ่าตัด

วิธีนี้เหมาะกับผู้ที่ยังอายุน้อย หรือผู้ที่ต้องการให้ร่างกายกลับมาเคลื่อนไหวได้ตามปกติ โดยศัลยแพทย์จะทำการผ่าตัดด้วยการส่องกล้องบริเวณข้อเข่า เพื่อเย็บซ่อมบริเวณเส้นเอ็นที่เสียหาย โดยจะมีบาดแผลเป็นรูเล็กๆ ที่สามารถสังเกตได้ประมาณ 2 - 3 รู

ทั้งนี้ วิธีการผ่าตัดแบบส่องกล้องเป็นการรักษาที่ดีที่สุดในปัจจุบัน เนื่องจากเป็นการผ่าตัดเล็ก มีบาดแผลเพียงเล็กน้อย และใช้เวลาฟื้นตัวได้เร็ว ผู้ป่วยจะต้องใช้ไม้เท้าประคองหลังผ่าตัดเป็นระยะเวลาประมาณ 1 เดือน จากนั้นอาการจะค่อยๆ ดีขึ้นตามลำดับ

วิธีป้องกันการเกิดภาวะเสี่ยงเอ็นไขว้หน้าขาด

สำหรับวิธีป้องกันการเกิดภาวะเสี่ยงเอ็นไขว้หน้าขาด แนะนำให้ปฏิบัติ ดังนี้

• เตรียมอุปกรณ์ช่วยเหลือร่างกายก่อนออกกำลังกายแนะนำให้ใส่สนับเข่าก่อน เพื่อประคองบริเวณหัวเข่า

• เตรียมความพร้อมก่อนออกกำลังกายทุกครั้งแนะนำให้ยืดกล้ามเนื้อก่อน เพื่อให้กล้ามเนื้อผ่อนคลาย มีความยืดหยุ่น

• ฝึกยืดกล้ามเนื้อ สร้างสมดุลของหัวเข่าอย่างสม่ำเสมอแนะนำให้ฝึกบริหารกล้ามเนื้อหัวเข่าด้วยการยืดตัว เช่น ฝึกงอเข่าข้างหนึ่ง จากนั้นเหยียดขาอีกข้างหนึ่ง แล้วจึงโน้มตัวไปข้างหลัง สลับกับข้างหน้า ยืดให้สุดจนรู้สึกตึงบริเวณด้านหลังต้นขาข้างที่เหยียด ควรฝึกยืดอย่างน้อย 5 - 7 วินาที จากนั้นทำซ้ำสลับข้างไปเรื่อยๆ อีก 6 - 10 ครั้ง

• หลีกเลี่ยงการทำกิจกรรมในวันที่ฝนตกหนักเพื่อลดโอกาสการเกิดอุบัติเหตุ