ตาขี้เกียจ: ภัยเงียบทำลายดวงตา รักษาได้ รพ. วิภาวดี

Key Takeaway

• ตาขี้เกียจคือภาวะที่ตาข้างใดข้างหนึ่งหรือทั้งสองข้างมองเห็นไม่ชัด แม้โครงสร้างตาจะปกติ สมองจึงละเลยภาพจากตาข้างที่อ่อน ทำให้การมองเห็นพัฒนาไม่เต็มที่
• ตาขี้เกียจมีสาเหตุมาจากตาเหล่ ความผิดปกติของสายตา เช่น สั้น ยาว หรือเอียงมากในตาข้างใดข้างหนึ่ง ภาวะตาขาวหรือจอตาไม่สมบูรณ์ และปัจจัยทางพันธุกรรม หากไม่ได้รับการแก้ไขตั้งแต่เด็ก อาจทำให้มองเห็นถาวรลดลง
• การรักษาโรคตาขี้เกียจในเด็ก การรักษาเน้นใส่แว่น ปิดตาข้างที่ดี ยาหยอดตา และฝึกสายตา ส่วนการรักษาตาขี้เกียจในผู้ใหญ่เน้นฝึกสายตา ใส่แว่น และในบางกรณีอาจผ่าตัด เพื่อพัฒนาการมองเห็นให้ดีที่สุดตามความเป็นไปได้

ดวงตาเป็นอวัยวะสำคัญที่ช่วยให้เรามองเห็นได้ชัดเจน แต่หลายครั้งอาการผิดปกติเล็กๆ อย่างตาขี้เกียจกลับถูกมองข้าม เพราะมักไม่แสดงอาการชัดเจนในระยะแรก แต่หากปล่อยทิ้งไว้นานอาจส่งผลต่อการมองเห็นและพัฒนาการสายตาโดยเฉพาะในเด็กได้ การตรวจพบตั้งแต่เนิ่นๆ จึงเป็นกุญแจสำคัญในการรักษาให้กลับมามองเห็นปกติ เพื่อให้คุณและคนที่คุณรักสามารถป้องกันและดูแลสายตาได้ทันเวลา

รู้จักตาขี้เกียจคืออะไร?

ตาขี้เกียจ (Amblyopia) คือภาวะที่สายตาข้างใดข้างหนึ่งหรือทั้งสองข้างมีการมองเห็นลดลง แม้ว่าสายตาจะไม่มีปัญหาที่โครงสร้างตาโดยตรงก็ตาม ภาวะนี้มักเกิดจากสายตาไม่เท่ากัน เช่น สายตาสั้น สายตายาว หรือสายตาเอียงข้างใดข้างหนึ่งมากกว่าข้างอื่น รวมถึงอาจเกิดจากตาเหล่ ซึ่งทำให้ลูกตาไม่ได้มองไปในทิศทางเดียวกัน หรือปัญหาอื่นๆ ในวัยเด็ก เช่น การเกิดต้อกระจกแต่กำเนิด 

หากไม่ได้รับการรักษาตั้งแต่เด็กสมองจะไม่พัฒนาการมองเห็นจากตาข้างที่อ่อน ทำให้เกิดปัญหาสายตาถาวรและกระทบต่อความสามารถในการมองเห็นในระยะยาว การตรวจวินิจฉัยและรักษาอย่างเหมาะสมตั้งแต่เนิ่นๆ จึงสำคัญต่อการป้องกันผลกระทบต่อการมองเห็นในอนาคต

ตาขี้เกียจมีสาเหตุมาจากอะไร?

ตาขี้เกียจมักเกิดจากปัจจัยหลายอย่างที่ทำให้สายตาไม่ได้พัฒนาอย่างปกติในวัยเด็ก หากไม่ได้รับการแก้ไขตั้งแต่เนิ่นๆ อาจทำให้การมองเห็นถาวรเสียหายได้ สาเหตุหลักๆ มีดังนี้

• ตาเข ตาเหล่ ลูกตาไม่ได้มองไปในทิศทางเดียวกัน ทำให้สมองละเลยภาพจากตาข้างที่อ่อน
• ความผิดปกติของสายตา เช่น สายตาสั้น สายตายาว หรือสายตาเอียงที่ต่างกันมากระหว่างสองข้าง
• ภาวะตาขาวหรือจอตาไม่ปกติ เช่น ต้อกระจกแต่กำเนิด หรือปัญหาในจอตาที่ส่งผลต่อการมองเห็น
• พันธุกรรมและปัจจัยอื่นๆ ครอบครัวมีประวัติตาขี้เกียจ หรือมีปัจจัยเสี่ยงด้านพัฒนาการทางตาในวัยเด็ก

ตาขี้เกียจอาการเป็นอย่างไร?

โดยปกติแล้วตาขี้เกียจอาการที่สังเกตได้หลักๆ คือข้างใดข้างหนึ่งมองเห็นไม่ชัดเจน เกิดจากพัฒนาการมองเห็นช้ากว่าปกติ ทำให้สมองมักพึ่งพาตาอีกข้างมากกว่า ซึ่งสามารถสังเกตได้ตั้งแต่ช่วงเด็กเล็ก ซึ่งสามารถสังเกตอาการตาขี้เกียจในเด็ก และตาขี้เกียจในผู้ใหญ่ได้ดังนี้

ตาขี้เกียจในเด็ก

เด็กที่มีตาขี้เกียจมักแสดงอาการต่างๆ ดังนี้

• มองภาพไม่ชัดในตาข้างใดข้างหนึ่ง
• เอียงหัวหรือเพ่งมากเพื่อมองวัตถุ
• ขมวดคิ้วหรือหลับตาข้างหนึ่งบ่อยๆ
• มีปัญหาการประสานงานระหว่างตาสองข้าง ทำให้จับของไม่แม่น
• อาจมีตาเหล่ร่วมด้วย

ตาขี้เกียจในผู้ใหญ่

แม้ว่าตาขี้เกียจส่วนใหญ่จะตรวจพบในเด็ก แต่ในผู้ใหญ่ก็อาจพบได้ โดยอาการมักแตกต่างเล็กน้อยดังนี้

• มองภาพไม่ชัดในตาข้างใดข้างหนึ่ง โดยมักสังเกตไม่ชัดในชีวิตประจำวัน
• เห็นภาพซ้อนหรือมีปัญหาการมองลึก
• ตาอ่อนล้าเมื่อใช้งานหนัก เช่น อ่านหนังสือหรือใช้คอมพิวเตอร์
• มีความยากลำบากในการประสานงานระหว่างตาสองข้าง เช่น เล่นกีฬา
• ในบางรายอาจมีตาเหล่เล็กน้อยหรือซ่อนอยู่

วิธีตรวจวินิจฉัยตาขี้เกียจ

การวินิจฉัยตาขี้เกียจต้องตรวจหลายขั้นตอน เพราะบางครั้งอาการอาจไม่ชัดเจน แพทย์จะประเมินทั้งสายตา การมองเห็น และการทำงานร่วมกันของตา โดยมีวิธีดังนี้

• ตรวจวัดสายตา แพทย์จะวัดว่าตาแต่ละข้างสั้น ยาว หรือเอียงมากน้อยเพียงใด และตรวจดูความแตกต่างของสายตาสองข้าง หากตาข้างหนึ่งมองเห็นได้ชัดกว่าตาอีกข้าง จะเป็นสาเหตุให้เกิดตาขี้เกียจ
• การตรวจโครงสร้างตา แพทย์จะตรวจหาความผิดปกติของตา เช่น กระจกตา ขุ่นหรือเลนส์ตาเป็นต้อกระจกตั้งแต่กำเนิด ตาขาวผิดปกติ หรือจอตาไม่สมบูรณ์ เพราะความผิดปกติของโครงสร้างตาอาจทำให้สมองละเลยภาพจากตาข้างที่อ่อน
• การทดสอบการประสานสายตา แพทย์จะสังเกตการโฟกัสของตาเวลามองวัตถุ หรือใช้เครื่องมือพิเศษตรวจการเคลื่อนไหวตา หากตาข้างหนึ่งถูกสมองละเลย หรือมีตาเหล่ร่วมด้วย จะช่วยยืนยันการวินิจฉัยตาขี้เกียจ
• การตรวจสายตาโดยใช้ยา บางครั้งแพทย์อาจหยอดยาขยายม่านตา เพื่อทำให้เลนส์ตาไม่สามารถปรับโฟกัสได้เอง วิธีนี้ช่วยให้วัดความสั้นหรือยาวของตาได้แม่นยำมากขึ้น โดยเฉพาะในเด็กที่ยังบอกสายตาไม่ได้ชัดเจน
• การประเมินเพิ่มเติมในเด็กเล็ก สำหรับเด็กเล็กที่ยังพูดหรือบอกสายตาไม่ได้ แพทย์จะสังเกตพฤติกรรม เช่น การติดตามวัตถุด้วยสายตา การหยิบจับของ หรือการเพ่งหน้า การใช้แผ่นภาพหรือกล้องตรวจตาเฉพาะทางก็ช่วยให้ประเมินการมองเห็นและตรวจหาตาขี้เกียจได้เร็ว

แนวทางการรักษาตาขี้เกียจ

การรักษาตาขี้เกียจมีเป้าหมายเพื่อกระตุ้นให้ตาข้างที่อ่อนพัฒนาการมองเห็นให้ดีขึ้น โดยวิธีการรักษาจะแตกต่างกันระหว่างเด็กและผู้ใหญ่

วิธีรักษาตาขี้เกียจในเด็ก

• ฝึกสายตา ทำแบบฝึกหัดสายตาเฉพาะเพื่อกระตุ้นตาที่อ่อนแอ ช่วยพัฒนาการรับรู้ภาพและประสานงานระหว่างตาและสมอง
• ใส่แว่นหรือคอนแท็กต์เลนส์ แก้ไขปัญหาสายตาผิดปกติ เช่น สายตาสั้น สายตายาว หรือเอียง เพื่อให้ตาใช้งานได้เต็มที่
• การผ่าตัด (ในบางกรณี) สำหรับผู้ที่มีปัญหากล้ามเนื้อตาอ่อนแรงหรือกล้ามเนื้อตาไม่ตรง อาจจำเป็นต้องผ่าตัดปรับกล้ามเนื้อตาเพื่อปรับสายตาให้ตรงและช่วยให้การมองเห็นดีขึ้น

วิธีรักษาตาขี้เกียจในผู้ใหญ่

• ฝึกสายตา แม้ประสิทธิภาพอาจน้อยกว่าเด็ก การฝึกด้วยการใช้ตาข้างอ่อนแออย่างสม่ำเสมอยังช่วยพัฒนาการมองเห็นได้บางส่วน
• ใส่แว่นหรือคอนแท็กต์เลนส์ ช่วยปรับสายตาและลดอาการตาล้า
• การผ่าตัดหรือเลเซอร์ (ในบางกรณี) สำหรับผู้ที่มีปัญหาตาเขรุนแรงหรือมีข้อบกพร่องโครงสร้างสายตาที่แก้ไขด้วยการรักษาอื่นไม่ได้

การป้องกันและดูแลตาขี้เกียจ

การป้องกันและดูแลตาขี้เกียจเน้นการตรวจติดตามสายตาและกระตุ้นการมองเห็นตั้งแต่เด็ก รวมถึงการดูแลสายตาผู้ใหญ่เพื่อรักษาคุณภาพการมองเห็น

1. ตรวจสายตาเป็นประจำ เด็กไปตรวจสายตาตามช่วงวัย เพื่อพบปัญหาตั้งแต่เนิ่นๆ
2. สังเกตพฤติกรรมสายตาเด็ก เช่น การเอียงหน้ามอง ปิดตาข้างใดข้างหนึ่ง หรือเพ่งนานเกินไป
3. รักษาปัญหาสายตาแต่เนิ่นๆ เช่น สวมแว่นตาตามคำแนะนำ หรือทำการบำบัดสายตา
4. กระตุ้นการมองเห็นของตาที่อ่อนแอ ใช้วิธีปิดตาข้างที่ดีเพื่อฝึกตาขี้เกียจให้ทำงาน
5. ดูแลสุขภาพตา และลดการเพ่งจออุปกรณ์เป็นเวลานาน

รักษาตาขี้เกียจที่โรงพยาบาลวิภาวดี

การรักษาตาขี้เกียจควรเริ่มตั้งแต่เนิ่นๆ เพื่อให้ดวงตาที่อ่อนแอกลับมาทำงานได้ใกล้เคียงปกติ ศูนย์จักษุโรงพยาบาลวิภาวดี มีจักษุแพทย์มากประสบการณ์ ที่พร้อมวินิจฉัยและติดตามอาการอย่างใกล้ชิด พร้อมทั้งจัดทำ โปรแกรมการรักษาเฉพาะบุคคล สำหรับแต่ละเด็ก โดยใช้วิธีการต่างๆ เช่น การปิดตาข้างที่ดีเพื่อกระตุ้นตาขี้เกียจ การฝึกสายตา และการใช้แว่นตาหรืออุปกรณ์เสริมตามความเหมาะสม เพื่อฟื้นฟูการมองเห็นให้กลับมาเป็นปกติก่อนที่จะเกิดผลกระทบถาวร การเข้ารับคำปรึกษาและการรักษาอย่างต่อเนื่องจึงเป็นกุญแจสำคัญในการป้องกันปัญหาสายตาที่อาจตามมาในอนาคต